nga Izrael Shamir
Nė malin Karmel, ndodhet njė qytezė e bukur,
pakėz mė e madhe se njė fshat, e quajtur Zikhron Jaakov. Nė
ditėt tona ky vend njihet pėr verėn e mirė dhe restorantet
franceze. Por nė ditėt e Luftės sė Parė Botėrore kjo qytezė
ishte qendra e spiunėve zionistė pro-britanikė, tė njohur si
NILI. Banorėt e qytezės ishin njerėz me potencė nė qarqet
zioniste, por nė tė njėjtėn kohė ishin edhe qytetarė tė Turqisė.
Ata komunikonin nė mėnyrė tė vazhdueshme me trupat britanike nė
Egjipt, tė cilėve ju kalonin lajme mbi lėvizjet e turqve, duke
kontribuar nė mėnyrė tė ndjeshme nė dėshtimet e perandorisė.
Ndėrlidhja e spiunėve bėhej nėpėrmjet Haim Vaizman-it, i cili si
shpėrblim pėr punėn e tij, morri nga britanikėt deklaratėn e
Balforit, dhe mė pas u bė presidenti i parė i shtetit tė
Izraelit. NILI adhurohet shumė nė ditėt tona nė Izrael. Adhurimi
ndaj tij ka pėrmasa mitike. Shteti i Izraelit fėmitė e vegjėl qė
shkojnė nėpėr shkollave i dėrgon vazhdimisht nė muzeun dedikuar
spiunėve nė fjalė, ku ata indoktrinohen me ndjenjėn e
besnikėrisė ndaj ēifutėrisė dhe kombit ēifut. Fėmitė izraelitė
mėsohen se ėshtė detyrė e ēdo qytetari hebre qė tė tradhėtojnė
ēdo perandori tė botės, dhe vetėm pėr t'i shėrbyer kombit tė
Izraelit.
Hebrejtė kishin njė arsye shumė madhore pėr
tė tradhėtuar atdheun e tyre, Perandorinė Osmane. Pasi nėse
perandoria do tė ekzistonte ende sot, Shteti Hebre dhe milionat
e palestinezėve qė ai mban tė izoluar mbrapa mureve tė lartė,
sėbashku me ata mijėra punėtorė tė huaj qė jetojnė nėpėr geto,
nuk do tė kishin ekzistuar kurrė. Nė tė njėjtėn mėnyrė, edhe
sulmet amerikane kundėr irakenėve tė pambrojtur, dhe ata mijėra
njerėz tė pafajshėm qė janė vrarė nė Irak, nuk do tė kishin
vdekur kurrė, nėse perandoria e fuqishme osmane do tė ishte
akoma mes nesh.
Megjithatė, nga shkatėrrimi i Perandorisė
Osmane nuk kanė vuajtur vetėm popujt e Lindjes e Mesme. Nė tė
njėjtėn mėnyrė, ka vuajtur edhe Ballkani. Pse nėse kjo perandori
do tė ishte gjallė ende sot, aeroplanėt e NATO-s nuk do tė
kishin patur kurrė kėnaqėsinė tė bombardojnė Beogradin dhe
Kosovėn. Nga rėnia e Perandorisė Osmane sot vuan edhe vetė
Greqia, provinca e parė qė u nda nga ajo. Pasojat e ndarjes nga
Perandoria Osmane shihen edhe sot nė Greqi, e cila qė pas
shfaqes sė EURO-s ėshtė kthyer nė hotelieren e nordikėve tė
Evropės perėndimore. Nė ditėt e sotme, grekėt kanė shumė arsye
qė tė kujtojnė me nostalgji ditėt kur ata formonin elitėn e
perandorisė, e cila shtrihej nga Aleksandria e deri nė
Kostandinopojė. Ndėrsa turqit, ky komb perandorindėrtues, i cili
nė ditėt e Perandorisė, adhurohej dhe i druhej e gjithė Evropa,
sot, pas rėnies sė saj, ėshtė kthyer nė pjatalarėsin mė tė
padėshiruar tė rrugėve tė Frankfurtit dhe Londrės.
Nė ditėt e sotme, ne, pasardhėsit e
bizantinėve dhe osmanėve, na duhet tė pėrballemi me njė sfidė tė
madhe, i cili ėshtė projekti kolonizues amerikan. Forca Mamuthe
qė qėndron sot nė kokė tė SHBA-ve ėshtė duke shfrytėzuar
shkatėrrimin e perandorive tė mėdha kontinentale pėr tė ndėrtuar
perandorinė e saj, neo-liberale dhe globale. Nė kėtė perandori,
Evropa Perėndimore ėshtė kthyer nė njė "fshat tė vjetėr" i cili
shkon nga Greqia pėr nė Romė, dhe trajtohet si njė fėmijė i
pafuqishėm qė ka nevojė pėr mėshirė dhe udhėzim. Ndėrsa, pjesėn
e tjetėr tė botės, mamuthėt e perėndimit e shohin si njė botė e
cila pret tė ri-kolonizohet. Por, nė vend qė ne, popujt e
lindjes, tė ndjekim njė plan tė kėtillė, i cili fillon qė me
skemat e bashkimit me Evropėn, siē disa udhėheqės turq
shpresojnė tė bėjnė nė ditėt tona, duhet tė prodhojmė njė
pėrgjigje ndaj saj. Dhe pėrgjigja jonė duhet tė jetė rindėrtimi
i njė strukture tė re qytetėrimore, pasi raca njerėzore, e
kėrkon sot njė gjė tė kėtillė. Nė botėn qė ne jetojmė,
ekzistojnė pesė supershtete apo qytetėrime, tė cilat nisin qė
nga SHBA-tė, Evropa, Kina, Amerika Latine dhe, mė nė fund jemi
edhe ne, apo komonuelthi i Lindjes. Por si ne, ashtu edhe
qytetėrimet e tjera tė botės, sot kėrcėnohemi nga kolonizimi i
bajlozit amerikan. Dhe solucioni mė i mirė qė ne kemi pėr t'u
pėrballur me kėtė bajloz sot, ėshtė ringjallja e Perandorisė
Osmane.
Perandoria Osmane nuk ėshtė shkatėrruar ngaqė
ishte shumė e madhe dhe e shtrirė: pasi nė ditėt e saja mė tė
arta, ajo ishte mė e vogėl sesa Brazili apo Rusia. Arsyeja pėrse
Perandoria Osmane ra, ishte moseksperienca e elitave tė saj, tė
cilat ranė pre ndaj helmit tė nacionalizmit, i cili u mboll nė
perandori nga gurutė perėndimorė tė ideve. Nacionalizmi, ky
bidat evropjan, arriti tė vrasi mė shumė njerėz nė botė sesa
Mortaja e Zezė. Dhe pėr mė tepėr, ai nuk provoi kurrė qė tė
bėhet alternativė ndaj shkatėrrimit tė perandorive, ku dhjetra
kombe dhe grupe etnike jetonin sėbashku nė paqe dhe harmoni.
Asnjė nga shtetet qė lindėn nga Perandoria Osmane nuk kanė
arritur tė krijojnė shtete tė fuqishme. Por nė tė kundėrt,
grabitqarėt perėndimorė, tė cilėt nxitėn krijimin e tyre mė
parė, vazhdojnė deri nė ditėt tona tė mbjellin pėrēarje dhe
luftė. Kėshtu ata nxisin grupet e vogla, siē janė kurdėt nė
Turqi dhe Irak, pėr tė krijuar edhe mė shumė pėrēarje dhe
ndarje. Si rrjedhojė, bota e lindjes ku ne jetojmė sot, qėndron
ende e ndarė dhe e pambrojtur pėrballė agresionit tė mamuthit tė
madh perėndimor. Pėr t'u pėrballur me sfidėn e tij njė sėrė
ideshė tė botės sė lindjes kanė provuar tė dėshtuara; duke nisur
kėtu qė me pan-arabizmin e Naserit dhe Partisė Ba'ath,
islamizmin e Osamės, pan-turqizmin e Zija Gökalpit dhe Halide
Edib Adivarit etj.
Pėr kėtė arsye, sot koha ka ardhur qė ne,
popujt e lindjes, tė marrim mėsim nga vėllezėrit tanė nė
Komunitetin Evropjan, tė cilėt kanė arritur tė ringjallin
sėrisht Perandorinė e Sharlemanit, qė u shkatėrrua njėmijė vite
mė pare. Por nė kundėrshtim me perandorinė e tyre, perandoria
jonė ėshtė ende e gjallė nė mendjen e njerėzve tanė, nė vendet e
lavdisė, kalatė, xhamitė dhe kishat. Perandoria jonė e rilindur,
mundet dhe duhet tė pėrfshijė tė gjithė tokat e dikurshme
bizantine: pasi njė e ardhme e begatė e Turqisė, Lindjes sė
Mesme dhe Ballkanit varet nga lidhjet e saj me Rusinė, Ukrainėn
dhe republikat turke tė Azisė Qendrore.
Edhe pse ėshtė e vėrtetė se dy trashėgimtarėt
e lavdisė bizantine, Rusia dhe Perandoria Osmane, kanė luftuar
kundėr njėra - tjetrės pėr shekuj me radhe, e njėjta gjė ka
ndodhur edhe mes francezėve dhe gjermanėve, trashėgimtarėve tė
Perandorisė Romane Perėndimore. Dhe ndėrsa kėta armiq shekullorė
sot kanė arritur tė bashkohen nė perėndim, e njėjta gjė mund tė
ndodhė edhe me ne, nė Lindje.
Gjatė kėsaj vere ndėrsa udhėtoja nėpėr Rusi
dhe Ukrainė, unė vura re afėrsinė e madhe qė ekziston ndėrmjet
rusėve dhe turqve (apo tatarėve siē ata njihen nė Rusi).
Ēurēilli jo mė kot ka thėnė nė kohėn e tij se "nėse njė rus
gėrvishtet pak - kthehet nė turk". Ndėrsa historiani i madh rus,
Leon Gumilev i cili njihej pėr tendencat pro lindore, mendonte
tė kundėrtėn. Dhe faktet flasin tė njėjtėn gjė. Shteti rus lindi
si pasojė e bashkimit tė turqve muslimanė tė stepave me sllavėt
ortodoksė tė pyjeve. Gumilevi i cili rrėzoi mitin perėndimor tė
'tiranisė turke' mendonte drejtė kur Rusinė Moskovite e shihte
si pasardhėse tė Hordhisė sė Artė e cila u themelua nga princat
tatarė. Gumilevi mendonte se nėse Rusia do tė bashkohej me
turqit njė ditė, atėherė perėndimi, tė cilin ai e shihte si
armikun mė tė madh, nuk do ta mundte dot kurrė.
Shkrimtari dhe udhėheqėsi bolshevik, Eduard
Limonov, nė fundin e jetės sė tij, Rusinė e pėrshkruante si 'njė
Turqi me veshje gjermane'. Por edhe nė ditėt tona, rusėt
preferojnė tė veshin shallvare sipas modės sė Anadollit dhe
aristokracisė sė dikurshme osmane dhe tė kuvendojnė si turqit.
Ndjenjat pozitive tė rusėve ndaj turqve janė shumė mė tė
ndryshme sesa paragjykimet e evropjanėve mbi ta. Kėto ndjenja
kanė gjetur rrugė edhe nė filmin e suksesshėm 'Manovra Turke', i
cili pėrshkruan luftėn ruso - turke pėr Plevnėn, nė tė cilin
Osman Nuri Pasha portretizohet si njė hero i vėrtetė, dhe jo si
nėpėr filmat racistė qė Hollivudi ka zakon tė prodhojė.
Afėrsia ndėrmjet turqve dhe sllavėve ka njė
histori tė gjatė. Nė Ukrainėn veriore, unė kam vizituar
Novgorodin, Chernigovin dhe Kievin, kryeqytetet e hershme tė
principatave ruse. Nė kėto qytete, princat rusė martoheshin me
princesha turke, vajzat e stepės, ndėrsa luftėtarėt turq
themelonin njė pjesė tė rėndėsishme tė entourazhit tė tyre. Njė
nga epikat ruse tė shekullit tė 12tė rrėfen sesi princi i
Novgorodit, Igori, pasi sulmoi turqit nė stepė, u mund nga tė
fundit. Por mundėsi i tij, Koxhak Hani, i dha pėr grua vajzėn e
tij, me tė cilėn Igori u kthye nė Novgorod. Rrėnjėt turke nė
Rusi shihen deri nė ditėt tona edhe nė njė pjesė tė madhe tė
aristokracisė ruse e cila mban ende emra turq. Qofshin kėta emra
si Nabokovi, autori i Lolitės apo Jusupovi, princi mė i pasur
rus nė oborrin e Nikollės II.
Nė njė libėr tė kohėve tė fundit, tė quajtur
'Simfonia e Euroazisė', shkrimtari Shėn Petersburgas, Van Zaik,
propozon ndėrtimin e njė historie ndryshe pėr pjesėn e botės ku
ne jetojmė. Ideja e Van Zaikut rreh rreth idesė se ēfarė do tė
kishte ndodhur me Hordhinė e Artė, nėse sulltani mendjendritur,
Sartak Hani, qė ishte mik i Shėn Aleksandėr Nevskit, tė kishte
mbijetuar ndaj atentatit qė i bėnė? Rrjedhoja mund tė ishte qė
turqit dhe rusėt do tė rronin bashkė si miq. Van Zajku, mendon
se rusėt do tė ishin bashkuar me turqit dhe themelonin njė
perandori tė quajtur 'Ordus', e cila do tė ishte njė miksje
ndėrmjet fjalės Hordhi dhe Rusi, dhe do tė bashkonte hapėsirat e
mėdha euroaziatike. Ordusi do tė ishte njė tokė ku modernja do
tė martohej me traditėn dhe fenė; familja njerėzore do tė ruhej
e paprishur, dhe edhe pse nė tė do tė kishte njerėz tė pasur,
ata do tė ishin shumė mė humanė.
'Puna e pėrbashkėt dhe pėrmbajtja nga
egoizmi' do tė ishte kredoja e Ordusit. Ordusi do tė ishte
ideali i botės sė lindjes, ku xhamitė dhe kishat do tė
shtriheshin kudo, dhe njerėzit jetonin nė paqe. Imazhi i njė
bote ndryshe ėshtė kaq tėrheqės mes rusėve, saqė nė rrugėt e
Rusisė unė kam parė disa makina tė mbajnė slloganet "Unė dua tė
jetoj nė Ordus". Dhe meqė ra fjala, Ordusi do tė pėrmblidhte nė
veten e tij edhe Vilajetin e Jeruzalemit, ku hebrejtė e larguar
nga Hitleri do tė gjenin strehim (Hitleri jeton edhe nė botėn e
Ordusit). Por nė kėtė botė, hebrejtė janė mė shtypės dhe mizorė,
por qytetarė tė barabartė me palestinezėt.
Megjithatė, njė historian tjetėr rus, i
quajtur Fomenko, ka propozuar njė model edhe mė heretik tė
historisė. Sipas tij njė perandori si Ordusi i lartėpėrmendur ka
ekzistuar gjithnjė. Ajo ėshtė shtrirė gjithnjė nė brigjet e
Bosforit, kryeqytetit natyral tė Euroazisė. Edhe nėse kjo
perandori ka ekzistuar apo jo nė tė kaluarėn, ajo do tė jetė
patjetėr aty nė tė ardhmen. Nė njė perandori ideale tė kėtillė,
turqit, sllavėt, arabėt (dhe fqinjėt e tyre mė tė vegjėl), nė
vend qė tė luftojnė pėr tė marrė nė dorė ēelėsat e Euroazisė, do
tė rrojnė tė bashkuar me Kostandinopojėn, apo Stambollin si
kryeqytetin e pėrbashkėt tė perandorisė. Kostandinopoja ėshtė
pėrgjigja ndaj Brukselit, Nju Jorkut dhe Pekinit. Ndėrsa nė
pėrpjekjet shekullore pėr hegjemoni, rusėt dhe turqit kanė
shkaktuar me mijėra luftėra nė Euroazi, nė njė perandori tė
pėrbashkėt: rusėt do tė gėzonin Kostandinopojėn, pa dėbuar
turqit, ndėrsa turqit do tė kishin akses nė vendburimet e
origjinės sė tyre, nė Krime dhe Tashkent, por edhe nė vendet e
largėta tė Jakutisė, nė tokat e turqve pravosllavė, tė cilat
mund t'i gėzojnė pa luftuar me asnjė rus. Nė njė botė ideale tė
kėtillė Lindja e Mesme do tė ishte e lidhur me Eurazinė siē ka
qėnė historikisht; pa patur nevojė tė marrė urdhėra nga
Uashingtoni, Londra apo Brukseli. Dhe mbi tė gjitha, Turqia
vetė, nė vend qė tė konsiderohet njė vend i largėt, do tė
kthehej nė pikėtakimin e popujve qė vėrshojnė nga Bagdadi dhe
Kievi, Beogradi dhe Kajro, Vladivostoku dhe Ankaraja.
Nė ditėt e sfidave tė mėdha qė ne jetojmė
sot, koha ka ardhur qė ne popujt e lindjes tė ēojmė edhe njėherė
shqiponjėn dykrenare tė bizantit, si simbol tė unitetit tė
qytetėrimit tonė lindor, si simbol bashkues ndėrmjet islamit dhe
ortodoksisė. Nė njė perandori ideale sulltani ynė do tė ishte
mbajtės i dy kurorave, asaj tė kalifit Islam dhe perandorit
ortodoks. Por qė njė gjė e kėtillė tė arrihet, ne duhet qė mė
parė tė varrosim nacionalizmat e vegjėl tė sė kaluarės dhe hapim
njė faqe tė re nė historinė tonė dhe tė botės ku ne jetojmė.
Komonuelthi ynė i rindėrtuar, do tė jetė pasardhėsi i denjė i
Romės Lindore - Bizantit, Perandorisė Osmane dhe Ruse. Ai do tė
kontrollojė burime tė pafundme materiale dhe shpirtėrore, dhe
kthehet nė superfuqi botėrore, kundrejt Evropės sė Bashkuar,
SHBA-ve dhe Kinės.
Njė komonuelth i kėtillė, i bashkuar rreth
njė ideali, do tė ndajė lindjen nga perėndimi, i cili sot vuan
nga herezia e makutėrisė mamuthe, qė ėshtė mbjellur nė tė nga
hordhitė amerikane tė luftėrave botėrore. Perėndimi sot vuan nga
besimi i tij i verbėr nė makutėrinė, nga dėshirat e marra pėr
suksese personale, dhe e drejta dhe detyra pėr tė grabitur ēdo
gjė nė botė. Ai refuzon tė besojė nė solidaritetin njerėzor nė
emėr tė egoizmit tė quajtur 'liri absolute tė njeriut'.
Perėndimi me mentalitetin e tij, ka shkatėrruar gruan dhe kthyer
nė njė imitim tė varfėr tė burrit. Ka shkatėrruar mashkullin
duke e bėrė tė barabartė me gruan. Pasi ka refuzuar Zotin,
kishat e tij janė braktisur, qytetet janė pėrqėndruar rreth
qendrave tė biznesit, ndėrsa qytetet tona qėndrojnė pranė
vatrave tė dijes, artit dhe adhurimit. Nė kundėrshtim me
perėndimin, lindja ka arritur tė ruajė identitetin e saj
kristjan, pasi edhe vetė islami ėshtė ndjekės i kristjanizmit,
edhe pse qėndron aq larg nga ortodoksia nikease sa qėndron edhe
kalvinizmi zvicerian nga ajo. Megjithatė e pėrbashkėta jonė nė
lindje ėshtė refuzimi qė ne i bėjmė mamonizmit, pasi ne nuk kemi
refuzuar Zotin, pasi ne vėmė shpirtin pėrmbi materien, pasi ne
nuk kemi refuzuar Krishtin si Mesih, pasi ne adhurojmė gruan
duke mos refuzuar nėnėn e tij, shėn Mėrinė. Lindja jonė dashuron
natyrėn, pasi ne pėlqejmė burrat qė duken burra dhe gratė qė
duken gra. Pasi ne respektojmė traditėn dhe familjen. Por
perėndimi i dominuar nga amerikanėt, sot, prodhon qytetėrime
nomade nga shembujt e shoqėrive tė hapura tė individit tė
margjinalizuar i cili jeton i vetėm dhe shkėputur nga familja e
tij. Por ne, nė komonuelthin e lindjes shkojmė nė drejtim tė
kundėrt. Ne refuzojmė emigrimin dhe inkurajojmė transferimin e
kapitalit. Ne mbėshtesim vendasit, pasi ata e njohin mė mirė
rėndėsinė e vendit tė tyre.
Ndėrsa perėndimi pronėn private e ka tė
shenjtė, ne e respektojmė atė pėr sa kohė qė ajo mbetet e vogėl,
ndėrsa refuzojmė shkapėrderdhjen e saj. Ne punojmė kundėr cmirės
duke taksuar baronėt, konfiskuar pasuritė e tyre dhe dėrguar ata
pėr riedukim nė fshatrat miqėsorė tė Anadollit apo Siberisė. Nė
botėn tonė nuk do tė ketė privatizime tė burimeve, as shitje
tokash ndaj tė huajve, as dėbime tė fshatarėve. Ne botėn tonė ne
dekurajojmė rritjen e qyteteve dhe inkurajojmė fshatin. Ndėrsa
perėndimi ndėrhyn thellė nė jetėt private tė individit, ne
ruajmė lirinė e brendshme tė njeriut. Ne jemi miq tė mirė me
fqinjėt tanė, dhe armiq tė tmerrshėm me ata qė kėrkojnė tė
kundėrtėn.
Dhe vetėm duke ndėrtuar njė botė tė kėtillė
fiksionale, ne, do tė mundemi tė ndėrtojmė alternativėn e vetme
e cila mund tė shpėtojė botėn nga kolonizimi amerikan, apo ai i
fuqive tė Evropės apo edhe Kinės.